Rayon haqqında
Mədəniyyət
Neftçala rayonunun mədəniyyət müəssisələri
Neftçala rayonunun mədəniyyət müəssisələrinə 01 noyabr 2016-cı il tarixədək Neftçala rayon Mədəniyyət və Turizm şöbəsi rəhbərlik etmişdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 14 fevral 2014-cü il tarixli, 273 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Konsepsiyası”na uyğun olaraq mədəniyyət sahəsində şəffaf və səmərəli idarəetmə sistemi formalaşdırmaq və Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin strukturunu təkmilləşdirmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti “Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin strukturunun təkmilləşdirilməsi haqqında” 29 mart 2016-cı il tarixli, 1932 nömrəli sərəncam imzalamışdır. Sərəncama əsasən 01 noyabr 2016-cı il tarixdə Neftçala rayon Mədəniyyət və Turizm şöbəsi ləğv olunmuşdur. Həmin tarixdən 01 yanvar 2017-ci il tarixədək Neftçala rayonunun mədəniyyət müəssisələrinə ləğvetmə komissiyası rəhbərlik etmişdir. 01 yanvar 2017-ci il tarixdən Biləsuvar Regional Mədəniyyət və Turizm İdarəsi fəaliyyətə başlamışdır. Neftçala rayonunun mədəniyyət müəssisələri həmin idarənin tabeçiliyində fəaliyyət göstərmişdir.
2023-cü ilin iyul ayının 1-dən isə Biləsuvar Regional Mədəniyyət İdarəsi ləğv edilərək Şirvan-Salyan Regional Mədəniyyət İdarəsi yaradılmışdır. Neftçala rayonunda Şirvan-Salyan Regional Mədəniyyət İdarəsinin tabeçiliyində aşağıdakı mədəniyyət müəssisələri fəaliyyət göstərir.
Neftçala rayon Heydər Əliyev Mərkəzi
Respublikamızın bütün bölğələrində fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev Mərkəzləri Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, görkəmli dövlət və ictimai xadim Heydər Əliyevin dövlətçilik fəlsəfəsi və Azərbaycançılıq məfkurəsinin dərindən öyrənilməsi, geniş təbliğ olunması, həyatı və fəaliyyəti ilə bağlı materialları toplayan, qoruyan, elmi cəhətdən öyrənilməsini təşkil edən, habelə hərtərəfli inkişaf etdirilməsini təmin edən mədəniyyət, elmi-tədqiqat qurumu olan dövlət müəssisəsidir.
2006-cı ilin oktyabr ayında tikintisinə başlanmış Neftçala rayon Heydər Əliyev Muzeyi 2007-ci ilin fevralında istifadəyə verilmişdir. Ancaq rəsmi açılışı 23 avqust 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilmişdir. Muzey bir ekspozisiya zalından, 14 fotostenddən, 10 vitrindən ibarət olmuşdur. Heydər Əliyevin 1979-cu il mayın 30-da ilk dəfə Neftçalaya gəlişini və burada keçirdiyi görüşləri əks etdirən materiallar iki xüsusi ekspozisiyada nümayiş etdirilirdi.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin 2012-ci il 8 oktyabr tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş Heydər Əliyev Mərkəzlərinin Əsasnaməsinə görə muzey statusu ləğv edilərək,Mərkəz statusu ilə əvəz edilmişdir.
Neftçala rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin yeni binasının açılışı 2014-cü ilin may ayının 28-də ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin rayonumuza səfəri zamanı reallaşmışdır.
Neftçala Rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin ümumi torpaq sahəsi 4 ha., binanın sahəsi isə 7500 kv. m. təşkil edir. Mərkəzdə yerləşən ekspozisiya zalının sahəsi 282 kv. m., fond saxlama sahəsi isə 132 kv. m.-dir. I mərtəbədə ekspozisiya zalı, kafe, kinozal və 8 otaq, II mərtəbədə isə akt zalı, konfrans zalı və 6 otaq yerləşir.Ulu Öndərin həyat və fəaliyyətini özündə əks etdirən ekspozisiya zalı 7 fotostent, 4 kitab vitrindən ibarətdir. Mərkəzin fondunda1086 ədəd eksponat vardır ki, bunlardan 810 ədəd eksponat əsəs fonda, 276 ədədi isə elmi köməkçi fonda daxildir.
Heydər Əliyev Mərkəzinin ən başlıca vəzifəsi Ulu Öndərin həyat və fəaliyyətinin araşdırılmasından, onun təbliğatından ibarətdir. Belə ki, mərkəzə gələn hər bir kəs üçün ( istər fərdi, istərsə də qrup şəklində olsun) ekskursiya təşkil olunur, mümkün qədər ətraflı məlumat verilir. Gələn qonaqlar, aparılan ekskursiyalar gündəliyə qeyd olunur.
Həmçinin, mərkəzdə Heydər Əliyevin həyat və fəaliyyətinə aid yeni materiallar toplanır və təbliğ edilir. Mərkəzdəki eksponatların varlığı maddi-məsul mühafizə aktları ilə tutuşdurulub yoxlanılır. Mərkəz sənədlərinin varlığı və mühafizə vəziyyəti yoxlanılır. Mərkəzə daxil olan əşyalar qeydiyyat və inventar nömrəsi ilə təmin edilir və təlimata uyğun şəkildə yerləşdirilir.
Heydər Əliyev Mərkəzinə tamaşaçı cəlb etmək məqsədi ilə bir sıra idarə, təşkilat və müəssisələrlə müqavilələr bağlanılır, mərkəz xidmətinin keyfiyyətli təşkil edilməsinə nəzarət edilir.
Xanoğlan Məmmədov adına Neftçala rayon Mədəniyyət Mərkəzi
Xanoğlan Məmmədov adına Neftçala rayon Mədəniyyət Mərkəzi mərkəz kimi 01.07.2015-ci ildən fəaliyyətə başlamışdır. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin 29.04.2015-ci il tarixli 217 nömrəli əmrinə, nazirliyin 27.12.2012-ci il tarixli 8 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş Şəhər (rayon) Mədəniyyət Mərkəzlərinin Nümunəvi əsasnaməsinə uyğun olaraq Xanoğlan Məmmədov adına Neftçala rayon Mədəniyyət və İncəsənət sarayının strukturu və bazası hesabına Mədəniyyət Mərkəzi yaradılmışdır.
X.Məmmədov adına Neftçala rayon Mədəniyyət Mərkəzi və eləcə də mərkəzin filialları qismində fəaliyyət göstərən bütün 23 klub müəssisəsi fəaliyyətinin stimullaşdırılması və inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə klub müəssisələri üçün iş planları, məlumat kitabları, MM-in və filialların yaradılmalarının qeydiyyatı kitabları işlənmiş və yaradılmaların istiqamətləri, üzvlərinin sayı, proqramlarının hazırlanması işi aparılmışdır.
23 klub müəssisəsindən 5-i Folklor evi, 2-i Diyarşünaslıq evi, 1-i Sənətkarlıq klubu kimi fəaliyyət profilləşmişdir. Profilləşən klub müəssisələrində xalqımızın qeyri-maddi mədəni irsi təbliğ edilir, profilləşməyən klub müəssisələri də öz işini bu istiqamətdə qurmağa çalışırlar.
Klub müəssisələrindən 9-u şəhər, 15-i kənddə yerləşir. Hazırda Neftçala rayon Mədəniyyət Mərkəzində və onun filiallarında ümumilikdə 118 işçi çalışır ki, bunlardan 82 nəfəri mədəniyyət işçisidir. Bunlardan da 12 nəfər ali təhsilli, 27 nəfər orta ixtisas, 43 nəfəri isə orta təhsillidir.
Əsasən xalq yaradıcılığı, folklor nümunələrinin toplanılması, itmək üzrə olan sənətkarlıq sahələri, dekorativ tətbiqi sənət nümunələri, qədim yaşayış yerlərinin öyrənilməsi və təbliği, adət-ənənə, mərasim və əsrlərdən gələn xalq adət və ənənələrinin təbliği, bərpası və inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsilə ötürülməsi xalqın asudə vaxtının səmərəli təşkili bu gün klub müəssisələri qarşısında duran ən vacib məsələlərdəndir. Məhz ona görə də tərtib olunan iş planlarında göstərilmiş tədbirlərin böyük əksəriyyəti qeyri-maddi mədəni irsimizin qorunmasına, təbliğinə və bərpasına xalqın iştirakına yönəldilmişdir. İtməkdə olan sənət sahələri ilə məşğul olan ustaların gənc nəslə tanıdılması və bu sənətkarlıq sahələrinin təbliğ edilməsi Mədəniyyət Mərkəzinin qarşısına qoyduğu ən vacib məsələlərdən biridir.
Neftçala rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS)
Ulu öndər Heydər Əliyev kitab və kitabxana haqqında belə deyirdi: "Biz hamımız təhsilimizi, elmimizi kitablardan almışıq. Ona görə də hamımız kitaba borcluyuq". "Kitabxana xalq, millət üçün, cəmiyyət üçün müqəddəs bir yer, mənəviyyat, bilik, zəka mənbəyidir"
Neftçala rayon ərazisində kütləvi kitabxanalar hələ ötən əsrin ortalarından fəaliyyətə başlamışdır.1919-cu ildə Xıllı qəsəbə sakini Qulu Quliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan ilk kitabxananın əvvəllər 300 cild kitab fondu var idi. Bu kasadlığa baxmayaraq, ətrafda böyük nüfuz qazanmışdı. Kitabxananın təşkili işində Qulu Quliyevdən başqa İsgəndər Məmmədov, Əjdər Əsgərov, Hüseyn Həsənov, Cəfər Məmmədzadə və başqaları fəallıq göstəriblər. 1921-ci il kitabxana tarixi üçün unudulmazdır. Yazıçı və siyasi xadim N.Nərimanov Bankə qəsəbəsinə gələrkən Xıllıya, bu kitabxanaya da gəlir. Fəallarla söhbətdən sonra ədəbiyyatlarla maraqlanır, dəyərli göstərişlər verir.Bu görüşdən xeyli keçir.Bir gün kitabxananın ünvanına 12 bağlama kitab, qəzet və jurnal gəldi.Bunları N.Nərimanov Bakıdan şəxsən özü yola salmışdı. Kitabxanaya uzun müddət ictimai əsaslarla İskəndər Məmmədov rəhbərlik etmişdir. 1962-ci ildən isə bura “Əla işləyən kitabxana” adına layiq görülmüşdür.SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin 1975-ci ildə kütləvi kitabxanaların mərkəzləşməsi haqqında sərəncamından sonra rayonumuzun bir sıra kəndlərində fəaliyyət göstərən kitabxanalar Xıllı qəsəbə kitabxanası ətrafında birləşdi.Beləliklə 1977-ci ildə Xıllı qəsəbə kitabxanası rayonda mərkəz funksiyasını daşımağa başladı. Hal-hazırda bu kitabxana Neftçala rayon MKS-in Xıllı qəsəbə kitabxana filialıdır. 1985-ci ildə Neftçala rayon Mərkəzi Kitabxanası 3 mərtəbəli yeni binaya köçdü və bundan sonra MKS-in fəaliyyəti 1 mərkəzi kitabxana və 85 kitabxana filialını əhatə etməklə daha da genişləndi.
Hal-hazırda Neftçala rayon MKS-inin tərkibində 36 kitabxana var. Bunlar:1 Mərkəzi kitabxana, 5 şəhər, 4 qəsəbə, 26 kənd kitabxana filiallarıdır.
Mərkəzi Kitabxanada 6 şöbə fəaliyyət göstərir:
- Oxuculara xidmət,
- Uşaq,
- Kitabişləmə və Komplektləşdirmə,
- Metodika-biblioqrafiya,
- Kitabxana biblioqrafiya proseslərinin avtomatlaşdırılması,
- İnformasiya-resurs
Mərkəzi kitabxana rayonun şəhər, qəsəbə və kəndlərində olan kitabxana filiallarına inzibati-metodiki rəhbərlik edir və zəngin fondu ilə oxuculara xidmət göstərir.
2024-cü 1-ci yarısına olan hesabata əsasən MKS-ə 794 nüsxə yeni ədəbiyyat daxil olmuş və beləliklə MKS-inin ümumi fondu 258570 nüsxə kitab təşkil edir. Bunlardan 116489 nüsxəsi latın, 118996 nüsxəsi kiril, 20283 nüsxəsi rus, 2588 nüsxəsi ingilis dilində və 214 nüsxəsi digər dillərdə olan ədəbiyyatdır. İlin 6 ayı ərzində MKS-in 11847 nəfər oxucusu, 172553 nüsxə kitab verilişi olmuşdur.
Respublika Prezidentinin 12 yanvar 2004-cü il tarixli “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” Sərəncamı kitabxanaların latın qrafikalı ədəbiyyatla komplektləşdirilməsində, oxucu sorğularının tam və dolğun ödənilməsində çox böyük rol oynayır. 2005-ci ildən bu günə qədər Sərəncamla əlaqədar kitabxanaya 94549 nüsxə kitab hədiyyə olunmuşdur.
Əhaliyə mədəni xidmət göstərmək və oxucuları kitabxanalara cəlb etmək məqsədi ilə kitabxanaçılar səyyar xidmətlər edir, müxtəlif formalarda tədbirlər təşkil edirlər.
MKS-in bu fəaliyyəti sosial şəbəkələrdə öz əksini tapır.
neftcalamks- instagram
neftcalamks-facebook
Neftchala MKS Merkezi kitabxana- youtube
Mərkəzi Kitabxana(Neftçala)- tvitter
Neftçala rayon Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi
Muzeylər tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır.
Neftçala rayon Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi 1980-ci ilin aprelində yaradılmışdır. Muzey binası 1985- ci ilin iyununda tikilib istifadəyə verilmişdir. Tarix Diyarşünaslıq muzeyinin ümumi sahəsi 800 kvadrat m-dir. İnzibati binanın 560 kvadrat m-ni ekspozisiya zalları təşkil edir.Həyətyanı sahəsi 729 kv.m dir.
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən muzeyin binasında 2019 – cu ildə cari təmir işləri aparılmışdır.
Muzeydə tariximizə dair qiymətli sənət nümunələri və digər əşyalar mühafizə olunur. Mühafizə olunan ümumi eksponat sayı 17095 ədəddir. Bunlardan 12507 ədədi əsas, 4588 ədədi elmi köməkçi fonda daxildir. Muzeyin eksponatları kolleksiyalar üzrə aşağıdakı kimi kateqoriyalara bölünüb :
1.Məişət etnoqrafiya
2.Sənəd
3.Fotoqrafiya
4.Rəngkarlıq
5.Heykəltaraşlıq
6.Qrafika
7.Numizmatika
8.Dekorativ tətbiqi sənət nümunələri
9.Əlavə
Hal-hazırda muzeydə 23 nəfər çalışır.
Muzey 3 şöbədən ibarətdir.
1.Mühafizə və Qeydiyyat Şöbəsi
2. Elmi Kütləvi şöbə
3. Elmi Ekspozisiya şöbəsi
Neftçala rayon Tarix Diyarşünaslıq Muzeyinin cari iş planına əsasən - muzeydə və muzeydən kənar sərgilər, tədbirlər təşkil edilir. Müxtəlif idarə, müəsisələrdə, təhsil ocaqlarında mühazirələr oxunur. Muzeydə açıq dərslər, rayonun şəhid ailələri, tanınmış şəxsləri və ziyalıları ilə görüşlər təşkil edilir, onlara görüş zamanı muzey əhəmiyyətli əşyalar barədə geniş, ətraflı izahat xarakterli məlumatlar verilir.
AMEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun “Arxeoloji abidələr toplusu” bölməsinin əməkdaşları Mikayıl Mustafayevin rəhbərliyi ilə 2022-ci ilin may ayında rayonumuzun Pirəbbə kəndində arxeoloji qazıntı işləri aparılıb. Aşkar olunan küp qəbir çayın içərisindən qazılaraq çıxarılıb. Qəbirin içərisindən miniatür, kiçik ölçülü qab aşkarlanıb. Yaxşı yoğrulmuş gildən hazırlanan, gövdə hissəsi isə narşəkilli, açıq qəhvəyi rəngli qabın ağız hissəsi quş dimdiyi formasındadır. Onun iki ədəd göz düyməciklərivardır.
Məlumat üçün bildiririk ki, qeyd olunan ərazidə cənub istiqamətində həmçinin bir neçə küp qəbir də aşkarlanmışdır. Arxeoloji qazıntı işləri aparılarkən məlum olmuşdur ki, qəbirlərin biri ölçülərinə görə uşağa mənsub olub. Digər iki küp böyükdür. Hissələr şəklində olunan ən böyük küpün hündürlüyü təxminən 1,8 metrdir. Küpün ağzı cənuba, oturacaq hissəsi Kür çayına doğrudur. Buradan bir ədəd kiçik, kənarından isə bir ədəd böyük ölçülü - təqribən 65-66 sm hündürlüyündə olan başqa küp aşkar olunub. Digər qəbirlərdən də bütöv şəkildə saxsı məmulatlar aşkarlanıb. Onların işərisində miniatür, kiçik ölçülü süd qabları biçimli zoomorf formalı saxsı qablar vardır. Arxeoloji qazıntıdan aşkar olunan maddi mədəniyyət nümunələri bizim eranın I-II əsrlərinə aid edilir. Arxeoloji qazıntılar zamanı məlum olub ki, Kür çayı boyu küp qəbirlər nekropolu yerləşir.
Qeyd edək ki, küp qəbirlər e.ə. IV əsr - eramızın VIII əsrlərində Cənubi Qafqazda, əsasən də Qafqaz Albaniyası ərazisində daha geniş yayılmışdır. Bu mədəniyyət əsasən əkinçilik, heyvandarlıq, ovçuluq, balıqçılıq və sənətkarlıqla məşğul olan oturaq əhaliyə aiddir. Neftçala rayonunda aşkar olunan küp qəbirlər nekropolu coğrafi baxımdan bu bölgə üçün səciyyəvidir.
Muzeyin fəaliyyəti sosial şəbəkələrdə öz əksini tapır.
Facebook - Neftçala Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi profil, Neftcala Tarix Diyarshunasliq Muzeyi - səhifə
Muzey həftə içi hər gün fəaliyyət göstərir.
Ünvan: Neftçala rayon Heydər Əliyev prospekti 25
Əlaqə nömrəsi: (02126)3-13-56
Email adresi : neftchala.muzey@mail.ru
Daşınmaz tarixi və mədəniyyət abidələri
Rayonumuzda 12 ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidə vardır.
1.Xolqaraqaşlı yaşayış yeri
2.Boyat yaşayış yeri
3.I Boyat nekropolu
4.II Boyat nekropolu
5.Qaravəlli yaşayış yeri
6.Bankə yaşayış yeri
7.Ərəbqardaşbəylı yaşayış yeri
8.Şirvan Qaraqaşlı yaşayış yeri
9.Xıllı yaşayış yeri
10.Xıllı nekporolu
11.Yuxarı Qaramanlı yaşayış yeri
12.Qaramanlı nekropolu
4 yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidə
1. Üst Qoltuq yaşayış yeri
2.Kürqarabucaq yaşayış yeri
3.Kürqarabucaq nekropolu
4.Xolqarabucaq yaşayış yeri
4 Memarlıq abidəsi
Xıllı Cümə məscidi
2 .Xristian kilsəsi
3.Heydər Almazov Türbəsi
4.Bankə balıq Kombinatı -İnzibati bina
Xıllı Cümə Məscidi
Neftçalanın tarixi epiqrafik abidələri sırasında ən önəmli yerlərindən birini tutaraq, XIX əsrin yadigarı sayılan Xıllı Cümə Məscididir. Əsası Şeyx Əzizin oğlu Şeyx Ağababa Axundzadə (1870-1959) tərəfindən qoyulmuş came məscidi Mehmanovların maddi yardımı ilə tikilmişdir.
Məscid Məhəmməd Peyğəmbərin qızı Həzrəti Fatimeyi Zəhra xanımın adını daşıyır. Məscidin ön tərəfindəki ərəbdilli kitabə deyilənləri bir daha sübut edir. Kitabə belədir: “Fatimeyi Zəhra məscid camesi 1321”. Miladi 1903-cü ilə uyğundur.
70-ci illərin sonunda Sovet hakimiyyətinin siyasəti nəticəsində came məscidi xalqdan zorla alınaraq taxıl anbarına çevrilmişdir ki, bu da insanların şüurunda mənfi hisslərin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Müstəqillikdən bir neçə il əvvəl, yəni 1988-ci ilin dekabrın 17-də Axund Əlqəmənin rəhbərliyi altında “Fatimeyi Zəhra cümə məscidi”, 1989-cu ildə fəaliyyətə başlamışdır.
Xıllı Came məscidi memarlıq üslubuna görə başqalarından fərqlənir. Pəncərələrin sayı 36 ədəd, onların tutduğu yerin uzunluğu isə 44 metrdir. Həndəsi formalı abidədir. Məscidin sol tərəfində minarə inşa olunmuşdur ki, bunun üçün 25 min kərpicdən istifadə edilmişdir.
Çiy kərpicdən hazırlanmış məscidin giriş qapısının portalında Ərəbcə kitabə yazılıb. Taxta qapı üzərində qabartma üsulu ilə həkk edilmiş kitabənin məzmunu belədir: “Allahın məğfurət sapından yapışın.1321”. Məscidin daxilində Minbər və Mehrab vardır. Minbərin üstündəki iki sətirlik Ərəbdilli kitabənin ərəbcə məzmunu belədir: “Əyləşməz burda məgər doğru olmayan şəxslər”. Minbərin ətrafı xurma ləçəyinin ornamenti ilə bəzədilmişdir ki, məhz bu da dövrün memarlığında Nəbati bəzək üslubundan istifadə edilməsindən xəbər verir.Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən “Xıllı Cümə” məscidi 4934 inventar nömrəsi ilə qeydə alınmışdır və tarix mədəniyyət abidəsi kimi qorunur.
Xristian Kilsəsi
Kilsə Neftçala şəhəri ərazisində Üst Qoltuq yaşayış yeri sahəsində XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Çar rusiyası dövründə sürgün edilmiş rüs sürgünləri – malakanlar tərəfindən klassik üslubda inşa olunmuşdur. Kilsənin tikintisində nəhəng əhəng daşlardan, tikinti materialları kimi bitki yağı və yumurtadan istifadə olunmuşdur. Bu da tikiliyə böyük maraq doğurur.
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən Kilsə 4935 inventar nömrəsi ilə qeydə alınmışdır və tarx mədəniyyət abidəsi kimi qorunur.
Bankə Balıq Kombinatı - İnzibati bina
Kür çayında balıqçılığın tarixi qədim dövrlərdən başlayır. Orta əsrlərdə də çay balıqçılığı xalqın iqtisadiyyatında mühüm yer tutmuşdur. XIX əsrin ikinci yarısında isə bu sahə daha da genişlənmiş, Azərbaycanda kapitalist əlaqələrini və fəhlə sinfinin yaranmasında öz xüsusi rolunu oynamışdır. Çay balıqçılığının Bankə balıq vətəgələrində mərkəzləşməsi və bu vətəgələrin bir sıra sənayeçiləri, xüsusi ilə kapitalist Mantaşev, Mailov, Tağıyev kimi adamların əlinə keçməsi sayəsində bu yerlər sərvət uğrunda mübarizə meydanına çevrilmişdir. Azərbaycanlı, rus, tatar, erməni və gürcülərdən xüsusilə İran Azərbaycanından gələnlərdən ibarət olan balıqçılar qeyri insani şəraitdə yaşayır, amansızcasına istismar edilirdilər. Balıqçılığın inkişafını ləngidən müqaitə sisteminin 1880-ci ildə ləğv edilməsindən sonra Bankədə balıq vətəgəsi çox sürətlə inkişaf edərək çox bir neçə il ərzində 100-lərlə fəhlənin işlədiyi iri kapitalist müəssisəsinə çevrildi. Hazırda balıq kombinatının idarə binası XIX əsrdə tikilmiş tarixi binada yerləşir.
Bankə balıq kombinatı 1841-ci ildən fəaliyyət göstərir. Əvvəllər S.M.Kirovun adını daşıyıb, sonra isə məşhur xeyriyyəçi, vaxtı ilə kombinatın sahibi olmuş H.Z.Tağıyevin adı ilə adlandırılmışdır.
Bina taxtadan tikilib 1954-cü ildə Konserv sexi tikilib, 1959-cu ildə isə kilkədən un hazırlanmağa başlanılıb.
Kombinatın yenidən qurulması nəzərdə tutulmuşdur. Bunun üçün xeyli yenidənqurma işləri, əlavə sexlərin tikintisi aparılmış, lakin son dövrün iqtisadi çətinlikləri üzündən yarımçıq qalmışdır.
Kombinat yaranandan bəri onun sükanı arxasında çox adamlar dayanmışdır. Direktor kimi Nurulla Əhmədov, Sudirin, Tkaçov, Abdulla Sarıyev, Heydər mahmudov, Heydərağa Ələkbərov və başqaları müxtəlif illərdə müxtəlif rəhbərlik üsulları ilə yaddaşlarda qalmışlar. Əvvəllər “Madagiz”, “Türkan”, “Xaldan”, “Xudat”, və s kimi 10 taxta balıq ovlama gəmisi olan kombinat sonralar 12 polad gövdəli gəmiyə malik olmuşdur. Hal hazırda Caspian FiSH Co şirkəti və ondan sonra GİLAN HOLDİNGİN balansındadır.
Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən İnzibati bina 4936 inventar nömrəsilə qeydiyyat alınmışdır və tarix mədəniyyət abidəsi kimi qorunur.
Heydər Almazov Türbəsi
Neftçala rayonunun Z.O.Qoltuq kəndinin İsmilli qəbristanlığında xalq arasında “Soltan Pirətavan” adıyla məşhur olan bir ziyarətgah vardır. Rayonun 3,5 km qərbində salınmış, bu müqəddəs ziyarətgahın yeri vaxtilə dəniz sahili olmuşdur. Ziyarətgah haqqında bir çox rəvayətlər mövcuddur. Bunlardan biri aşağıdakıdır.
Heydər Almazov adlı xeyriyyəçi Bakı kəndlərindən bu yerlərə gələrək Z.O.Qoltuq kəndində yaşamışdır.Bunun ardı olaraq rəvayət olunur ki, insanlar dəniz sahillərində yaşayaraq balıqçılıqla məşğul olublar. Dənizin sahilində çoxlu balıq vətəqələri olub. Ən çox balıq olan yeri cirbi adlandırıblar. El sözünə görə H Almazov püşkatmada həmin cirbini udduğuna görə niyyətinə sadiq qalaraq buradakı məzar daşının üzərində türbə inşa etdirmişdir. Bu rəvayət Pirin məhz bu şəxs tərəfindən inşa olunmasına daha yaxınlıq təşkil edir. Çünki giriş qapısının portalındakı kitabə buna bir daha sübutdur.
Həm də belə rəvayət olunur ki, İrandan gəlmiş Mirkamal adlı seyid Heydər almazovdan xahiş edərək deyir “Mən İrandan gəlmiş biçarəyəm, burda heç kimim həmdə pulum yoxdur, ağır xəstəyəm. Əgər ölsəm mənə sahib dur, yaxşı bildiyin yerdə məni dəfn et”. Seyid Mirkamal ölə\ndən sonra Heydər onu Pirin düz mərkəzində dəfn edir.
“Soltan Pirətavan” İfadəsində işlənən bu iki sözün leksik cəhətdən təhlili çox maraqlıdır. Əvvəlcə kitabələrdə əks olunmuş farsca “pir” azərbaycanca “ağa,baba” sözləri böyük alimlərə verilən ləqəblər idi. Bəzi kitabələrdə və orta əsr mənbəələrində bu söz “birə” formasında işlənib, “pir-bir” və yaxud “birə” sözü güman ki, “birinci, yəni öndə gedən ağa, baba” mənasını bildirir. Ərəbcə isə “Şeyx, həzrət” sözləri, “ağa, baba” sözləri ilə yaxınmənalı olub sinonimlik təşkil edir. Deməli bu sözü “Soltan ağa, Soltan baba” kimi səciyyələndirmək olar.
Böyük əraziyə malik qəbristanlıqla əhatə olunmuş “Soltan Pirətavan” düzbucaqlı plana malik üzəri dairəvi günbəzlə örtülü olan türbə mbinasından ibarətdir. Giriş qapısının portalındakı kitabədə nəsx xətti ilə ərəbcə bu sözlər yazılmışdır: Bu Pirətavanın memarı Heydərdir. Usta Məhəmməd.1311” Hicri 1311-ci il Miladi təqvimi ilə 1893-1894-cü illərə müvafiqdir.
Binanın ümumi hündürlüyü 4,80 m-dir. Pirin üzərində dairəvi formaya malik günbəzin hündürlüyü 3,0 m.Diametri isə 9,50 m yaxındır. Daxildəngünbəzdə cənub şərq və qərb tərəfdən pəncərə qoyulmuşdur. Bəzən bunu günəş simvolu kimi də səciyyələndirmək olar. Çünki günəş şərqdən doğur cənubdan hərəkət edərək qərbdə batır.Çox güman ki, bu açıq səmadan içəriyə işıq düşməsini asanlaşdıran bir memarlıq xüsusiyyətidir.
Türbənin qərb tərəfində bir neçə baş daşı abidələri vardır.Lakin üzərləri suvandığından onların kitabəsini oxumaq mümkün deyil. Bunlardan başqa türbənin şərq tərəfində bir baş daşı abidəsi diqqəti cəlb edir. Üzərində ərəbcə kitabə həkk olunmuşdur. Məzmunu belədir: “Allah əbədidir. İlahi bizi xətalardan qoru! Biz həmişə ibadət edirik. Həqiqətən həyatda əzab və çətinlik çəkirik. Bizim diqqətsizliyimiz bizim məhvimizdir.Bu qəbir mərhum Kərbəlayi Səməd bini Mənafındır”.
Sovet imperiyası rejimi dövründə başqa bölgələr kimi Neftçada da Məscidlərin fəaliyyəti, islami təzahürlər qadağan edilmişdir. İnsanların Pirlər, müqəddəs ziyarətgahlara gedib ibadət etməsi qadağan olunmuşdur. 70-ci illərdə aşura günü insanlar “Soltan Pirətavana” imam təziyyəsinə gedərkən “yuxarıların” əmri ilə polislər tərəfindən onların qarşısı kəsilmiş və ziyarətgahın darvazası zəncirlə qıfıllanmış amma tanrının hökmü və pirin möcüzəsi ilə qıfıl açılmışdır.
Son zamanlar Soltan Pirətavan türbəsində aparılan təmir bərpa işləri onun memarlıq xüsusiyyətinə bir sıra ziyan vurmuşdur.Belə ki, türbənin günbəz hissəsini mozaika üslubunda bəzədilməsini onu abşeron -şirvan memarlıq nümunələrindən ciddi surətdə ayırmşdır.
Azərbaycan respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən “Heydər Almazov” türbəsi 4937 inventar nömrəsi ilə qeydə alınmışdır və tarix mədəniyyət abidəsi kimi qorunur.
Neftçala Dövlət Rəsm Qalereyası
Neftçala Dövlət Rəsm Qalereyası Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin 24 avqust 1990-cı il tarixli 306 saylı əmrinə əsasən Neftçala rayon Mədəniyyət şöbəsinin tərkibində, rayon Mərkəzi Kitabxanasının (Xıllı qəsəbəsi) binasında yaradılmışdır. 1992-ci ildən Qalereya, X.Məmmədov adına Neftçala şəhər Mədəniyyət Mərkəzində fəaliyyət göstərir, ümumi sahəsi 500 m2-ə yaxındır. Qalereya yaradılarkən onun əsasnaməsi və ştat cədvəli təsdiqlənmişdir.
Qalereya yarandığı gündən rayon əhalisinin estetik zövqünün zənginləşməsi və mədəni istirahətinin təminatına xidmət edir. Qalereya Azərbaycanın mədəni irsinin qorunub saxlanılması və yenidən bərpasında milli incəsənətin zəngin ənənələrinə əsaslanan mədəni estetik formaların axtarışı və formalaşdırılmasını həyata keçirir. Regionlarda təsviri sənətə marağı artırmaq və yeni istedadları aşkar etmək məqsədilə rəssamların yaradıcılıq emalatxanaları, ustad dərsləri və gənc rəssamların səyyar sərgiləri təşkil edilir.
Neftçala rayonunda keçirilən rayon tədbirlərində sərgilərin böyük əksəriyyəti əsasən Qalereyanın fondunda saxlanılan əsərlərdən təşkil olunur. Neftçala Dövlət Rəsm Qalereyasının əsas fondunda 96 rəsm əsəri vardır. Bu əsərlərdən 64 ədəd rəngkarlıq, 12 ədəd qrafika, 17 ədəd heykəltaraşlıq, 3 ədəd tətbiqi incəsənət məmulatı vardır. Qalereyanın müvəqqəti fondunda isə müxtəlif janrlarda çəkilmiş 200-ə yaxın rəsm əsəri mövcuddur. Bu əsərlər fond üçün ayrılmış xüsusi otaqda mühafizə olunur.
Qalereyanın fondunda olan əsərlərin bir neçəsi Neftçalada rəssamlıq məktəbinin banisi kimi tanınan Adil Hacıyevə məxsusdur. Rəssam nəinki rayonda həmçinin Respublika tamaşaçılarının rəğbətini qazanmışdır. Dərs dediyi yetirmələrinin qəlbində rəssamlıq sənətinə qarşı böyük məhəbbət işığı yandıran rəssam, yeni nəsil üçün bir çox rəssam yetişdirmişdir. Azərbaycanın xalq rəssamı kimi tanınan Sakit Məmmədovun, Fikrət İbrahimlinin, Əlisafa Əsgərovun, Təbriz Abdullayevin və bir sıra tanınmış rəssamların müəllimi məhz Adil Hacıyev olmuşdur.
Qalereyanın əsas istiqamətlərindən biri də istedadlı uşaq, yeniyetmə və gəncləri üzə çıxarmaq, onların əsərlərini rayonda və eləcə də rayondan kənarda sərgiləmək gənc nəsildə incəsənətə marağı artrırmaqdır.
Belə ki, Neftçala Dövlət Rəsm Qalereyasının nəzdində fəaliyyət göstərən rəsm dərnəyinin üzvləri hər il yüksək göstərici ilə ali məktəblərə qəbul olur və rayonumuzu müxtəlif müsabiqələrdə uğurla təmsil edir.
Camal İsmayılov adına Neftçala rayon Uşaq İncəsənət məktəbi
Neftçala rayon Uşaq İncəsənət məktəbi 1957-ci il tarixdən Salyan rayon musiqi məktəbi kimi, 1974-cü il tarixdən rayon yeni təşkil olduğu üçün Neftçala rayon 7 illik Uşaq Musiqi məktəbi kimi fəaliyyət göstərmiş, Mədəniyyət Nazirliyinin 26.02.2004-cü il tarixli 53 saylı əmrinə əsasən may ayından Uşaq İncəsənət məktəbinə çevrilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi Biləsuvar Regional Mədəniyyət İdarəsinin 34-f nömrəli 09.12.2021-ci il tarixli əmrinə əsasən Camal İsmayılov adına Neftçala rayon Uşaq İncəsənət məktəbi kimi fəaliyyət göstərir. Hal-hazırda 9 ixtisas üzrə (fortepiano, tar, qarmon, nağara, səs, rəssamlıq, xoreoqrafiya, klarnet,vokal) təhsil verilir.2019-cu il tarixindən məktəb əsaslı təmir olunmusdur.
Məktəbdə 365 nəfər şagirdin təhsili ilə 57 nəfər müəllim, (7 nəfər ali təhsilli 48 nəfər isə orta ixtisa təhsilli,iki nəfər ümumi orta təhsilli) 6 nəfər texniki işçi çalışır.
Məktəb 3 mərtəbədən ibarətdir. Sinif otaqlarının sayı 42 və 4 inzibati otağı var. Məktəbin binasının ümumi sahəsi 1017,5 kvadratmetr, ərazisinin ümumi sayı 3173,2 kvadrat metrdir.
Məktəb son 8 il ərzində məktəbin şagirdləri Respublika səviyyəsində keçirilən Beynəlxalq və Respublika müsabiqələrində müvəffəqiyyətlə çıxış etmişlər. Beləki onlarla fəxri fərman, diplom və diplomatlarla təltif olunmuşlar. Üzeyir Hacıbəyov adına Bakı Musiqi Akademiyasının və BMA nın orta ixtisas musiqi məktəb- studiyasının keçirtdiyi” Akademik və Caz Musiqisi “ Respiblika festivalında bir şagirdimiz laureat adına (birinci yer); Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və İtaliya Respublikasının birgə təşkil etdiyi “ TESTENE ART BAKU” III Beynəlxalq festivalında bir şagird laureat (birinci yerə), iki şagird laureat ( ikinci yer), üç şagird diplomant adına, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Gürcüstan Respublikasının birgə keçirtdiyi ”World Harmony” II Beynəlxalq festivalında iki şagirdimiz laureat (birinci yer), bir şagird laureat (ikinci yerə) layiq görülmüş; Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyinin keçirtdiyi “Gənc pianoçuların IV respublika müsabiqəsində” bir şagirdimiz laureat (üçüncü yer),iki şagirdimiz diplomant adına layiq görülmüşdür. Hal-hazırda Mədəniyyət Nazirliyinin və Aərbaycan Dövlət Flarmoniyasının birgə təşkil etdiyi “Gənclərə dəstək” layihəsində iştirak hüququnu qazanaraq 28.06.2022 tarixində məktəbdən 8 əsər nümunəsi kamera və orqan zalında səsləndiriləcək.
Məktəb hər il bölgələrdə musiqi məktəblərində şagirdlərimizdən ibarət konsert proqramı ilə çıxış etmişlər. Eyni zamanda məktəbdə keçirilən müxtəlif tədbirlər rayonun və ətraf kəndlərin orta məktəb şagirdlərinin dəvət olunması (bu il hər yarımildə fərqli konsert proqramı ilə), pandemiya dövründən başqa hər il məktəbimizin şagirdlərinin Bakı şəhərinin musiqi məktəblərində (3 №-li, 8 №-li, 35 №-li) Respublikamızın müxtəlif regionlarında (Biləsuvar, Qəbələ, Göyçay, Masallı, Cəlilabad) rəngarəng və uğurlu çıxışlar olmuşdur.
Neftçala rayon Uşaq İncəsənət məktəbində bir çox məşhurlar təhsil almışlar.Bunlardan Respublikanın əməkdar artisti Şərifəliyeva Səidə Vahid qızının adını çəkmək olar.
Hər il məktəb tədrisin sonunda rayon ictimaiyyəti qarşısında hesabat konserti ilə çıxış edir.
